Çevre Terimleri Sözlüğü
Arıtma Çamuru: Atıksulara fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma işlemleri uygulanması sonucunda ortaya çıkan çamurdur

Arıtma Tesisi: Atıksu içerisinde kirliliğe neden olan yabancı maddelerin değişik metodlarla (fiziksel, kimyasal, biyolojik) atıksudan uzaklaştırıldığı birimlere denir.

1. Fiziksel Arıtma: Izgaralar, elekler, kum tutucular, yüzer madde tutucular, dengeleme, çökeltim ve flotasyon (yüzdürme) havuzlarından oluşan sistemlere fiziksel arıtma üniteleri denir.

a. Izgaralar: Su içerisinde bulunan kaba maddelerin pompa, boru ve techizata zarar vermemesi; diğer arıtma kısımlarına gelen yükün hafiflemesi veya yüzücü kaba maddelerin sudan ayrılması gibi amaçlar için kullanılan sistemdir.

b. Elekler: Elekler, atık su tesislerinde özellikle elyaflı maddelerle, askıdaki tanecikleri tutmak için kullanılır.

c. Kum Tutucular: Kum, çakıl gibi maddeleri atık sudan ayırmak, arıtma tesislerindeki pompa ve benzeri techizatın aşınmasını ve çökeltim havuzlarında meydana gelebilecek tıkanma tehlikesine engel olabilmek için kullanılan arıtma sistemi birimleridir.

d. Yüzer Madde Tutucular: Atık suda bulunan yoğunluğu sudan küçük olan yağ, gres, solvent vb. gibi yüzen maddeleri sudan ayırmak için kullanılır.

e. Dengeleme Havuzları: Atıksularda bileşimin homojenleşmesi, şok yüklemelerde sistemin zarar görmemesi ve atıksu debisinin düzenlenmesi için kullanılan havuzlardır.

f. Çöktürme Tankı ve Havuzu: Sudan daha yoğun olan katı maddelerin yerçekimi etkisiyle çöktürülmesi suretiyle sudan ayrılmasını sağlayan arıtma sistemidir. Çöktürmede amaç; arıtılmış atıksu ve kolayca işlenebilecek kadar yüksek katı madde konsantrasyonuna sahip bir arıtma çamuru elde etmektir.

g. İkincil Çöktürme Tankları: Biyolojik ve kimyasal arıtım işlemlerinden sonra çökebilecek duruma gelen katı maddelerin yerçekimi etkisiyle çöktürülmesi suretiyle sudan ayrılmasını sağlar.

h. Yüzdürme (Flotasyon): Atıksu içerisindeki sudan hafif gerek sıvı gerek katı maddelerin yüzdürülerek su yüzeyine toplanması ve sıyrılmasını sağlayan bir işlemdir.

2. Kimyasal Arıtma: Kimyasal metodlar (koagulant ekleyerek) kullanılarak fiziksel arıtım işlemleri sonrası uzaklaştırılmamış, suda çözünmüş halde bulunan kirleticilerin uzaklaştırılmasını sağlayan sistemdir.

a. Kimyasal Çöktürme: Fiziksel arıtım sistemlerinde giderilemeyen askıda katı maddelerin kimyasal maddeler yardımı ile yumaklaştırılarak çöktürülmesi işlemidir.

3. Biyolojik Arıtma: Atıksuda mevcut olan organik esaslı katı maddelerin mikroorganizmalar tarafından parçalanması ile atıksudan uzaklaştırılması işlemidir

4. Konvansiyonel arıtma: Fiziksel ve kimyasal arıtmanın birarada kullanıldığı arıtma sistemidir.

5. Gelişmiş Arıtma: Biyolojik veya kimyasal arıtımdan sonra su kalitesini artırmak ve diğer yöntemlerle arıtımının mümkün olmadığı bazı kirletici maddelerin (azot, fosfor gibi) giderilmesini sağlamak için yapılan arıtma işlemleridir (aktif karbon, elektrodiyaliz vb.)

Belediye katı atıkları: Belediyeler tarafından toplanıp kontrol edilen yerleşim yerlerinden, ticari işletmeler ve bürolar ile pazar yeri, hal, park, bahçe ve cadde/sokaklardan kaynaklanan atıklardır (yiyecek, tekstil, plastik, deri, ağaç, metal, cam, kül vb.).

Çamur Islah Metotları: Atıksuların fiziksel, kimyasal ve biyolojik arıtma işlemlerine tabi tutulması sonucu açığa çıkan çamurların (daha kolay taşınması ve bertarafı için) su yüzdesini azaltmak amacı ile uygulanan arıtma yöntemleridir. Bu işlemler aşağıda kısaca açıklanmıştır.

a. Çöktürmeli Koyulaştırma: Atıksu arıtma tesislerinden çıkan çamurun bir çöktürme tankında çöktürülerek koyulaştırılması işlemidir.

b. Flotasyon (yüzdürmeli koyulaştırıcı): Biyolojik çamur, örneğin aktif çamur ve kimyasal yolla yumaklaştırılmış çamurun koyulaştırılmasında kullanılır ve katı sıvı ayrımı ilkesine dayanır. Katı maddeler mikroskopik gaz kabarcıkları vasıtasıyla yüzeye kadar getirilip tabaka halinde bırakıldıktan sonra sıyırıcılar aracılığıyla yüzen tabaka, alttaki su tabakasından ayrılır.

c. Santrifüj: Merkezkaç kuvvetinden yararlanarak çamur içerisindeki su miktarının azaltılması işlemidir.

d. Basınçlı veya Vakum Filtre: Basınçla veya vakum kullanılarak çamurun filtreden geçirilerek içerisindeki suyun azaltılması işlemidir.

e. Kimyasal Tasfiye: Kimyasal maddeler kullanılarak çamurun suyunu alma işlemine denir.

f. Termal Islah (Isı ile işlem): Isı yolu ile çamurun içersindeki organik esaslı maddeler kısmının oksitlenmesi ve suyunun azaltılması işlemidir.

g. Çamur Kurutma Yatağı: Çamur kurutma yatakları, altında sızıntı suları için drenaj tertibatı bulunan kum yataklarından oluşur. Yatak üzerinde istenilen kuruluğa gelen çamur bir miktar kum ile birlikte sıyrılarak uzaklaştırılır.

Çevresel faaliyet: Çevre kirliliğini önleme, azaltma ve çevre koruma amaçlı yapılan her türlü faaliyet çevresel faaliyettir (Şebeke, arıtma tesisi ve katı atık imha veya bertaraf tesisi projelendirmesi, kurulması ve işletilmesi, ıslah çalışmaları, her türlü çevresel konu hakkında danışmanlık hizmeti verilmesi, ÇED çalışmaları vb.).

Çevresel istihdam: Çevresel faaliyetlerde çalışan personel, çevresel istihdam olarak adlandırılmaktadır. Kişiler, çevresel faaliyetlerin yanısıra farklı işlerle de ilgileniyor olabilir.

Çevre koruma harcamaları: Öncelikle/direkt olarak, üretim proseslerinden veya mal ve hizmetlerin tüketiminden kaynaklanan çevre kirliliğini azaltma, önleme ve yoketme amaçlı faaliyetler için yapılan harcamalardır. Kamu sektöründe; yönetim, izleme ve yürütme harcamaları dahildir.

Çöplerin toplanması: Ev ve işyerlerinin önünde biriktirilen çöplerin, uygun bir sıklıkta çöp toplama aracı tarafından toplanmasıdır.

Çöplerin taşınması: Toplanan çöplerin görünüş, koku, toz, sızdırma ve benzer faktörler yönünden çevreyi kirletmeyecek şekilde kapalı özel araçlarda taşınmasıdır.

Çöplerin bertarafı: Evlerden ve işyerlerinden toplanan çöplerin toplum ve çevre sağlığına zarar vermeyecek bir şekilde imha edilmesidir.

Dekapaj: Cevherin üzerindeki örtü tabakasının (taş, toprak) alınması işlemidir.

Derin deniz deşarjı: Yeterli arıtma kapasitesine sahip olduğu mühendislik çalışmaları ile tesbit edilen alıcı ortamlarda denizin seyreltme ve doğal arıtma süreçlerinden faydalanmak amacıyla atıksuların sahillerden belirli uzaklıklarda deniz dibine boru ve difüzörlerle deşarj edilmesidir.

Deşarj: Arıtılmış olsun olmasın, atıksuların doğrudan veya dolaylı olarak alıcı ortama (nehir/dere, göl vb.) (sulamadan dönen drenaj sularının kıyıdan veya uygun mühendislik yapıları kullanılarak toprağa sızdırılması hariç) veya sistemli bir şekilde yeraltına boşaltılması işlemine denir.

Deşarj İzni: Alıcı ortamlara her türlü evsel veya endüstriyel nitelikteki atıksuların deşarjı için, mahalli çevre kurullarının alacağı karar ve görüşler doğrultusunda Büyükşehir Belediye hudutları içerisinde Büyükşehir Belediye Başkanlıkları, Büyükşehir Belediye hudutları dışında ise mahallin en büyük mülki amirinin verdiği izindir (alıcı su ortamının çok yoğun bir şekilde kirletilmiş olduğu yörelerde doğrudan alıcı su ortamına yapılacak deşarjlar için, deşarj izni Çevre Bakanlığının uygun görüşü alınarak verilir).

dBA: İnsan kulağının en çok hassas olduğu orta ve yüksek frekansların özellikle vurgulandığı bir ses değerlendirilmesi birimidir. Gürültü azaltılması veya kontrolünde çok kullanılan dBA birimi, ses yüksekliğinin subjektif değerlendirilmesi ile ilgilidir.

Emisyon izni: Yakıt ve benzerlerinin yanması, sentez, ayrışma, buharlaşma ve benzeri işlemlerle maddelerin yığılması, ayrılması, taşınması gibi işlemler sonucu bir tesisten atmosfere yayılabilecek olan hava kirleticilerinin atmosfere verilebilmesi için Sağlık Bakanlığı ile bu kuruluşun yetkili kıldığı mercilerden alınan izindir.

Endüstriyel atıksu: Endüstri kuruluşlarından ve organize sanayi bölgelerinden kaynaklanan her türlü işlem ve yıkama artığı suları, proses suları, kazan ve soğutma sularıdır.

Endüstriyel katı atık: Üretim sırasında ürünler dışında ortaya çıkan, üretimde veya başka bir şekilde değerlendirilen, satılan veya nihai olarak bertaraf edilen katı atıklardır.

Evsel su: İşletmelerde insanların günlük normal yaşam faaliyetlerindeki ihtiyaçları nedeni ile tüketilen su miktarıdır (yemekhanede, lavaboda kullanılan su gibi).

Evsel atıksu: İnsanların günlük normal yaşam faaliyetlerindeki ihtiyaç ve kullanımları nedeniyle oluşan atıksulardır.

Evsel katı atık: Enfekte olmamış yemek atıkları ile meyve, sebze vb. mutfak atıklarını kapsamaktadır.

Fosseptik: Atıksuların toplanması için yeraltında açılmış ve sızıntıyı önlemek amacıyla kaplama yapılmış çukurlardır. Bu çukurlar doldukça vidanjörlerle boşaltılırlar.

Geri kazanım ve/veya yeniden kullanım: Katı atık içindeki kağıt, plastik, cam vb. yeniden değerlendirilebilir nitelikteki maddelerin bir işleme tabi tutularak veya tutulmadan ekonomiye tekrar kazandırılması işlemidir.

İçme ve kullanma suyu şebekesi: İnsanların günlük faaliyetlerinde içme, yıkanma, temizlik ve bu gibi ihtiyaçları için kullandıkları suyun dağıtımı için kullanılan borulu sistemdir.

Kanalizasyon şebekesi: Atıksuları toplamaya, uzaklaştırmaya ve arıtma tesislerine ya da deşarj edilen yere iletmeye yarayan birbirleriyle bağlantılı boru ya da kanallardan oluşan sistemdir.

Katı atık bertaraf tesisleri

1. Düzenli depolama tesisi: Düzenli depolama yöntemi, atıkların titizlikle seçilmiş ve hazırlanmış bir alana sistematik olarak yayılıp sıkıştırıldıktan sonra üzerlerinin günlük olarak örtülmesidir. Düzenli depolama tekniğinde sızıntı sularını, yağış sularını ve çöp gazlarını kontrol altında tutmak gereklidir.

2. Yakma: Çöplerin özel bir şekilde projelendirilmiş fırınlarda yakılmasından ibarettir. Yakma işleminde başlıca hedefler çöpleri çevreye zarar vermeyecek şekilde stabil hale getirmek ve çöplerin hacmini azaltmak olarak sayılabilir.

3. Kompostlaştırma: Çöplerin biyolojik olarak parçalanabilen %40-60'lık kısmının (fermente olabilen kısmı) stabil ürüne dönüştürülmesidir. Kompost ise, organik esaslı katı atıkların oksijenli/oksijensiz ortamda ayrıştırılması suretiyle üretilen toprağın kalitesini iyileştirici maddeyi ifade eder.

Kısa Vadeli Sınır Değeri (KVS): Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğine göre, maksimum günlük ortalama değerler veya istatistik olarak bütün ölçüm sonuçları, sayısal değerlerin büyüklüğüne göre dizildiğinde, ölçüm sonuçlarının %95'ini aşmaması gereken değerdir.

Proses: Maddelerin işlenmesi ya da üretilmesinde uygulanan yöntem ve ard arda gelen birbirine ilişkin işlemler dizisi. (Örnek; Sülfürik asit üretim prosesi kükürtün önce SO2'ye dönüştürülüp, ardından SO3'e yükseltgenmesi ve sonunda bunun su ile tepkimesinden oluşur).

Proses suyu: Maddelerin işlenmesi ya da üretilmesi sırasında ve fabrika içindeki proses ekipmanların temizliği için kullanılan su miktarıdır.

Takviye kazan suyu: Proses içerisinde ısıtma işlemleri ve buhar üretimi için kullanılan, genelde kapalı bir sistem içinde sirküle eden kazan suyunun çeşitli kayıplardan dolayı azalması sonucunda takviye olarak (make-up) eklenen su miktarıdır.

Takviye soğutma suyu: Proses içerisinde çeşitli soğutma işlemleri için kullanılan, genelde kapalı bir sistem içinde sirküle eden soğutma suyunun çeşitli kayıplardan dolayı azalması sonucunda takviye olarak (make-up) eklenen su miktarıdır.

Tehlikeli Atıklar: Patlayıcı, parlayıcı sıvılar, patlayıcılar sınıfının dışında taşınmaları sırasında karşılaşılacak koşullarda kolayca tutuşabilen veya sürtünme nedeniyle alev almaya neden olabilen veya katkıda bulunabilen katılar, kendiliğinden yanmaya müsait katılar veya atıklar, suyla temas halinde parlayıcı gazlar çıkaran maddeler veya atıklar, oksitleyici maddeler veya atıklar, organik peroksitler, zehirli maddeler veya atıklar, enfeksiyöz maddeler, korozif maddeler, hava ve su ile temasında toksik gaz bırakan maddeler ve atıklar, ekotoksik maddeler ve atıklar, bertaraf edilmelerinden sonra herhangi bir yoldan, yukarıda sıralanan özelliklerden herhangi birine sahip bir diğer maddenin (örneğin özütlenme sıvısı) oluşumuna neden olan maddelerdir.

Tuvenan: Yeraltı ve yerüstü ocaklarda hazırlık niteliğindeki kazılar dışında taş, toprak vb.ile karışık olarak elde edilen ve herhangi bir işlem uygulanmamış olan cevherdir.

Uzun Vadeli Sınır Değeri (UVS): Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliğinde belirtilen aşılmaması gereken, bütün ölçüm sonuçlarının aritmetik ortalama-sının aşmaması gereken değerdir.

Yeniden kullanılan su: Proseste ya da işletmenin herhangi bir bölümünde kullanıldıktan sonra arıtılarak ya da arıtılmadan sistemde tekrar kullanılan su miktarıdır. Sürekli devir daim eden soğutma ve kazan suyu miktarı dahil değildir.
Bu metin Devlet İstatistik Enstitisü kaynağından alınmıştır.